عکس | قطارهای شهری شب‌ها به کجا می‌روند؟ | زندگی در شیفت شب

قرار است بعد از یک روز کاری قطارهایی که خسته از ایستگاهی به ایستگاه دیگر مسافران را پیاده کرده‌اند و به مقصد رسانده‌اند، رویی تازه کنند و تنی به آب بزنند و برای روزی دیگر آماده شوند.

اینجا متروواش است؛ واقع در پایانه صادقیه در غرب تهران. در اینجا همه چیز بوی نم می‌دهد؛ بوی رطوبت و مایع شست‌وشو که آغشته به بوی عرق تن کارگرانی است که در شیفت‌های روزانه و شبانه مشغول به کارند، اما فعالیت آن‌ها به چشم نمی‌آید. این کارگران چکمه‌پوش و دستکش‌به‌دست کارشان تمیز کردن قطارهای مترو است تا شهروندان و مسافران پایتخت‌نشین به محض ورود به آن‌ها دلشان از تمیزی و بوی خوش قطارها ضعف برود. در اینجا زباله‌ها و آشغال‌های حدود ۲میلیون مسافر روزانه شهر زیرزمینی از واگن‌های آن تمیز می‌شود.

از در که وارد می‌شوی سوله بزرگی مقابلت می‌بینی که دیدن انتهای آن کار راحتی نیست؛ کارواشی با برس‌های چند برابر بزرگ‌تر از هر برسی که تا به حال دیده‌ایم در دو طرف سوله قرار دارند. از ابتدای سوله، اولین چیزی که خودنمایی می‌کند میله‌های آهنی تیره‌رنگ بزرگ در دو طرف است که دماغه واگن‌های مترو از میان آن‌ها عبور می‌کنند. بعد از میله‌ها برس‌های رنگارنگ دو طرف تا انتها به چراغ‌های اخطاری می‌مانند که راهبران قطار را به سمت مرکز شست‌وشو هدایت می‌کنند.

طی سال‌های بهره‌برداری از متروی تهران، میزان حساسیت به نظافت قطارهای مترو دست‌اندرکاران این شهر زمینی را بر آن داشته تا نیروهایی را برای تمیز نگاه داشتن آن طی روز و مدت زمان خدمات‌رسانی به شهروندان به خدمت بگیرند. به این صورت که در مرحله اول نظافت، بعضی از کارگران در زمانی که قطار وارد ایستگاه آخر می‌شود به محض خروج مسافران وارد واگن‌ها می‌شوند تا چند مأموریت را به انجام‌ برسانند. ابتدا باید واگن را کنترل کنند تا بسته مشکوکی در آن نباشد، سپس اگر وسیله‌ای از مسافران جا مانده باشد، سریعاً آن را به مسئولین برسانند. در پایان هم زباله‌ها را، هرچند ریز و کوچک، جمع‌آوری کنند. همچنین اگر به خاطر تماس دست مسافران با شیشه‌ها و درها لکه‌ای روی آن‌ها وجود دارد، آن را پاک کنند.

ورود قطارها به متروواش

«محمدرضا قلندری»، مسئول متروواش پایانه صادقیه شرکت بهره‌برداری متروی تهران و حومه، دراین‌باره می‌گوید: «مرحله بعدی نظافت در مترو، ورود قطارها به متروواش است که بعد از دادن مسیر و اجازه حرکت از مرکز فرمان، قطار مورد نظر به سمت متروواش حرکت میکند. ما اپراتور دستگاه متروواش هستیم. اپراتور دستگاه را آماده می‌کند و کنترل مسیر قطار را از طریق مرکز فرمان یا برج شیشه‌ای (اتاق کنترل) به دستگاه می‌دهد و دریافت قطار در متروواش به انجام می‌رسد.

فرایند شست‌وشو، یک فرایند پنج تا شش دقیقه‌ای است و سرعت قطار بین پنج تا هفت کیلومتر است و بیشتر از این هم نباید باشد. قطار وارد می‌شود و با زدن دکمه شروع، راهبر سنسور قطار را چک می‌کند و برس‌ها فعال می‌شوند و فرایند شست‌وشو پنج دقیقه طول می‌کشد. همزمان مواد شوینده در داخل منبع دترجنت وارد و مواد مخلوط می‌شوند. این مواد شوینده، مواد مورد تأیید شرکت هستند که به بدنه قطار مخصوصاً پلاستیک‌های دور شیشه آسیبی وارد نمی‌کنند. به ازای هر سی لیتر مواد شوینده تعداد ۵۵ تا ۶۰ رام قطار شسته می‌شود و بعد از آن باید منبع شارژ شود.»

آدامس‌های چسبیده به در و دیوار

«تَرشویی» مرحله دیگری در متروواش است که بدنه، شیشه‌ها و صندلی‌های قطارهایی که مشکل تعمیراتی داشته‌اند و بیش از یک هفته شسته نشده‌اند، طی دو تا سه ساعت به دست شش نفر از کارگران نظافت می‌شوند. معمولاً فاصله زمانی ترشویی یک قطار حداکثر یک هفته اس؛ علاوه بر آن معمولاً شست‌وشو تنها مخصوص بدنه قطار نیست و موتورشویی قطار هم هر سه هفته یک بار به انجام می‌رسد.  

قلندری درباره بیشترین زباله‌ای که معمولاً در هنگام نظافت به دست کارگران جمع می‌شود، می‌گوید: «آدامس‌های چسبیده به در و دیوار واگن‌ها از معضلات ما در شست‌وشو هستند، چون باید با اسپری مخصوص و کاردک از بین بروند. معضل دیگر خط‌هایی است که مسافران با تماس پا حین ورود قطار به ایستگاه، روی بدنه قطار ایجاد می‌کنند که متأسفانه تمیز کردن این خط‌ها چند ساعت زمان می‌برد و ما مجبور می‌شویم  زمان زیادی برای پاک کردن این خط‌ها صرف کنیم. بارها درخواست کرده‌ایم تصویر یا فیلمی در مانیتورهای ایستگاه‌ها برای فرهنگسازی در این زمینه به نمایش درآید و نتیجه این قبیل کارها به مسافران نشان داده شود که بدانند وقتی خطی روی بدنه قطار انداخته می‌شود،

برای پاک کردن آن کارگران باید چقدر زحمت متحمل شوند.» بزرگ‌ترین چالش کارگران به‌خصوص در شیفت شب سرمای سوله در فصل زمستان است. با آن‌که قبلاً یک سیستم گرمایشی نصب کرده بودند، اما هیچ وقت این سیستم گرم نشد و به علت سرمای محوطه سوله، کارگران زمستانی سخت همراه با نم و رطوبت در شب‌های بلند زمستانی را تجربه می‌کنند. مورد دیگری که قلندری به آن اشاره می‌کند لکه‌هایی است که روی شیشه قطارها می‌مانند: «در این مورد پیگیری زیادی کرده‌ایم. آب‌هایی که برای شست‌وشوی قطارها استفاده می‌شوند آب سخت است و ما می‌گوییم برای تصفیه این آب لازم است دستگاه تصفیه آب تهیه شود تا کدری و کثیفی و لک‌های روی شیشه‌ها از بین برود. دوستان هم چندین بار آمدند و نگاه کردند، اما باز هم درست نشده است.»

مواد شوینده آلرژی‌زا هستند

«سلیمان امیرپور» سال ۱۳۹۳ وارد مترو شده و هفت سال است که درمتروواش فعالیت دارد. او درباره چالش‌هایی که در متروواش با آن‌ها مواجه است، می‌گوید:‌ «کارمان خیلی زیاد است. از طرفی مواد شوینده باعث آلرژی بعضی از همکارانم شده. خواهش می‌کنم مسافران آشغال‌ها و خوراکی‌هایی را که چسبندگی دارند، در قطارها نریزند، چون واقعاً مشکلات ما در نظافت حین سرویس و متروواش زیاد می‌شود.» 

«عبدالمهدی حیدری» هم لیسانس مکانیک مترو دارد و اکنون تکنسین دستگاه متروواش است. او اگر دستگاهی خراب باشد، آن را تعمیر ‌می‌کند. «همه می‌گویند با وجود تحریم‌ها حتماً قطعاتی از مترو دیگر وارد نمی‌شود و حرکت متروها به مشکل برمی‌خورد، اما دستگاه‌های ما بیشتر چینی هستند و دینام و پمپ آن‌ها در دسترس است. تعدادی از قطعات ما هم تولید داخل هستند و بومی شده‌اند.» او که قبل از ورود به متروواش در ابنیه مترو کار می‌کرد، خاطره بدی از مترو در ذهنش مانده است؛ چند سال پیش یکی از  همکارانش که یک هفته به بازنشستگی‌اش مانده بود، بر اثر برخورد با قطار در خط پنج فوت شد.